BIJSTANDSRECHERCHEURS SCHENDEN PRIVACY
Huisbezoek mag je weigeren!
„Controle op fraude moet, maar wél volgens de regels”
„Voor het openen van elke kast is vooraf toestemming nodig”
door THEO BESTEMAN
Advocaten beginnen komende maanden omvangrijke rechtszaken tegen de onverwachte huisbezoeken van bijstandsrechercheurs, nadat gemeenten honderden uitkeringen hebben gestopt. „De gemeenten negeren de grondwettelijke privacybescherming, informeren mensen onvoldoende over hun rechten en banjeren zonder toestemming door kamers”, aldus advocaat Robert Peter Kuijper. Maar de gemeenten vinden dat zij doorgaans correct handelen. Sterker, zij breiden de verscherpte controles uit. Bovendien, stellen de gemeentebesturen, wegen bezwaren van enkelen niet op tegen de miljoenen die zij wegens fraude of onterecht verstrekte uitkeringen terugvorderen.
„Aanscherping van de regels was hard nodig. Er waren te veel signalen van fraude met belastinggeld”, aldus het ministerie van Sociale Zaken. „En wie het niet eens is met de weigering kan uiteindelijk naar de rechter.”
Huisbezoek
„Controle op fraude moet, maar wél volgens de regels”, reageert advocaat Kuijper. „Er is nu geen enkele wetgeving. De sociale dienst schendt bij huisbezoek opzettelijk Europese en internationale mensenrechtenverdragen die aantasting van privacy alleen toestaan met een aparte wet én aantoonbare noodzaak zoals bij fraude. Beide voorwaarden ontbreken. Massaal huisbezoek is ook een te zwaar middel: de sociale dienst kan je ook vragen eerst met je papieren en uitleg langs te komen.”
Verstrekking en controle van bijstandsuitkeringen gebeurt sinds 2004 door de gemeente, niet meer door het rijk. In gemeenten leidt het optreden van controleurs tot veel verzet, merkt de Bijstandsbond. En de Ombudsman begon in Amsterdam een eigen onderzoek naar de uitvoering.
„De controleurs kwamen in burgerkloffie, belden aan, mompelden wat en liepen pardoes naar mijn slaapkamer”, zegt Inge Steens uit Leeuwarden. „Ik ben al jaren zwaar ziek, je raakt overdonderd door die mannen. Ik ben daarna fors gekort op de uitkering omdat mijn zus na haar scheiding enkele dagen bij mij was. Zij zeiden: jullie wonen samen. Dankzij een advocaat is die korting na maanden teruggedraaid. Moet je zo binnenstieren, had ik mijn verhaal niet op kantoor kunnen komen uitleggen?”
„Uit heel Nederland komen klachten”, bevestigt Else Roetering van de Landelijke Clientenraad van uitkeringsgerechtigden. „Mensen weten niet dat ze huisbezoeken mogen weigeren. Maar ze voelen zich onder druk gezet door bijstandcontroleurs. Die stekkeren al snel door het hele huis. Terwijl ze voor het openen van elke kast en kamer vooraf toestemming moeten vragen. Bij sommigen is onterecht een uitkering opgeschort. Zo’n zaak wordt later soms weer rechtgezet, maar dan zit jij eerst maanden op zwart zaad.”
Wetgeving
Wie een uitkering aanvraagt maar woningcontrole weigert, wordt financiële bijstand geweigerd, in afwachting van nadere uitleg. „Dat mag helemaal niet; alsof je vooraf al schuldig bent. Juridisch volkomen onzin”, betoogt advocaat Kuijper, die daarom in juni met andere advocaten namens „enkele duizenden cliënten” een rechtszaak begint die tot het Europese Hof door moet lopen. Hij hoopt zo ook op nieuwe wetgeving.
De Bijstandsbond, advocaten en de Landelijke Cliëntenraad eisen in juli bij kort geding toch dat huisbezoeken landelijk worden verboden en alle beslissingen worden vernietigd.
„De wet en de praktijk, dat blijken twee verschillende zaken”, aldus advocaat Kuijper. „Mensen hebben angst, denken dat de overheid het wel zal weten. Je mag controle weigeren, al moet je daarna met je papieren naar de gemeente komen voor uitleg. Controleurs zeggen tegen twijfelaars vaak: als je weigert, kost dat je uitkering. Dat mag niet, maar het gebeurt vaak.” Vraag expliciet om legitimatie, een uitleg vooraf en weiger huisbezoek als je niet wilt, adviseert Kuijper.
Veel inbreuk
Waar wethouder Ahmed Aboutaleb vanwege zijn miljoenensucces inmiddels bij het kabinet pleit voor een verbod op het weigeren van thuiscontroles, is de extra waarde van huisbezoeken er volgens de Bijstandsbond nauwelijks. Vergelijking van regiokantoren toont volgens Piet van der Lende dat gemeenten met huisbezoek ongeveer 1,5 procent meer mensen hun uitkering inhouden. Een minimaal verschil, bij veel inbreuk op het privé-leven, zegt hij.
Kuijper: „Mensen worden zich wel snel bewust van hun rechten. Gemeenten als Amsterdam zeggen dat er vorig jaar hooguit enkele klachten waren. Ze vergeten te vermelden dat het aantal bezwaarschriften het laatste kwartaal naar achthonderd klachten is gegroeid. Dat is een veeg teken.”
Controle gemeente
Wie een uitkering aanvraagt, krijgt volgens de Wet Werk en Bijstand meestal eerst huisbezoek. De gemeente controleert of de aanvraag terecht is. Bij bestaande uitkeringen volgt controle meestal na signalen van fraude of wijziging van woonomstandigheden. De gemeente koppelt daartoe bestanden met gegevens, zoals watergebruik en inschrijvingen in de woning. Wijkt dat sterk af, dan volgt huisbezoek.
Verstrekking, controle en beroepszaken worden door diezelfde gemeente uitgevoerd. Op internet en in elk gemeentehuis is informatie over uitkeringen beschikbaar. Verder:
www.landelijkeclientenraad.nl,
www.bijstandsbond.org.
